به بهانه اختصاص یك روز ملی در تقویم به نام روز نجوم ؛
روز نجوم، زمانی برای بیان ساده علم به مردم است
به گزارش نهایت علم، یکی از محققان حوزه نجوم ضمن اشاره به فعالیتهای علمی ابوریحان بیرونی برای اندازه گیری طول و عرض جغرافیایی و شعاع زمین بر مبنای روش های ریاضی و مثلثاتی، اعتقاد دارد نامگذاری روز ملی نجوم زمینه ای برای ترویج علم نجوم در کشور است و میتوان پدیده های علمی نجوم را با زبان ساده تعریف کرد.
پاشا مجیدی از محققان حوزه نجوم در گفتگو با ایسنا، نامگذاری روز ملی به نام روز نجوم را اقدام شایسته در جهت شناسایی بزرگان علم و ترویج علم نجوم دانست و تصریح کرد: در این روز می توانیم کارهای علمی پیشینیان را به عموم مردم بازگو نماییم و به آنها با زبان ساده بگوییم که چگونه ساعتهای آفتابی کار می کردند.
وی چنین اقداماتی را در جهت ترویج علم دانست و خاطرنشان کرد: ترویج علم یعنی بیان پدیده هایی که مردم تصور می کنند بسیار پیچیده است، ولی می توانیم با بازگو کردن پدیده های علمی به زبان ساده نه تنها مردم را با توانایی بزرگان سرزمین خودمان آشنا نماییم، بلکه به آنها بقبولانیم که دریافت پدیده های علمی دشوار نیست و با کمی تفکر می توانیم آنها را دریابیم.
این محقق حوزه نجوم یکی از بزرگان علم را ابوریحان بیرونی می داند که در سالروز تولد وی میتوان نسبت به ترویج علم نجوم به زبان ساده اقدام نمود.
وی اظهار داشت: عده ای بر این باروند که ابوریحان بیرونی به طالع بینی اعتقاد داشته است، ولی وی در کتاب خود به صورت شفاف اعلام نموده است که جزو آن دسته اقلیت است که طالع بینی را باور ندارد.
شخصیت علمی ابوریحان بیرونی
مجیدی، یکی از بزرگترین مشخصات فعالیتهای علمی ابوریحان بیرونی را تهیه اسناد علمی در مورد پدیده های نجومی دانست و اظهار داشت: اندازه گیری طول و عرض جغرافیا یکی از فعالیتهای علمی منجمان عصر قدیم بود و در این خصوص ابوریحان بیرونی به هر شهری که وارد می شده، نسبت به محاسبه طول و عرض جغرافیایی اقدام می کرده است و یکی از خصوصیت های تحقیقاتی وی این بوده که حتما یافته های خویش را به تایید می رسانده است و بارها و بارها عرض جغرافیایی را برای شهری مانند خوارزم و جرجانی محاسبه کرده است.
وی با اشاره به اینکه در آن زمان برای منجمان و ریاضیدانان اندازه گیری عرض جغرافیایی راحتتر از اندازه گیری طول جغرافیایی بوده است، افزود: از زمان یونان باستان مبدا اندازه گیری عرض جغرافیایی را خط استوا می دانستند و هر چه به سمت بالای خط استوا حرکت می کردند، عرض جغرافیا را مثبت فرض می کردند و هر چه پایین تر می رفتند، صفر تا منهای ۹۰ عنوان می کردند و ابوریحان در محاسبات طول و عرض جغرافیایی شهری همین تعریف را قبول کرده بود، ولی به علت توانایی بالایی که در ریاضیات داشت، از روشهای فنی خاصی برای ارزیابی عرض های جغرافیا بهره برده بود.
مجیدی، یکی از این تکنیکها را استفاده از ستاره های ثابت دانست و خاطرنشان کرد: ابوریحان عرض جغرافیایی ستاره های ثابت مانند ستاره قطبی را در زمان ها و مکانهای مختلف محاسبه می کرده و از این طریق عرض جغرافیایی شهرها را به دست می آورده است.
این محقق حوزه نجوم، اندازه گیری ارتفاع خورشید را از دیگر فعالیتهای علمی شاخص ابوریحان نام برد و اظهار نمود: در آن زمان برای محاسبه طول جغرافیایی با یک رصدگری در شهر دیگری قرار می گذاشتند و یک ماه گرفتگی را با هم رصد می کردند و با استفاده از روشهای فنی ریاضی طول شهر را به دست می آورند و یا فواصل طول های جغرافیایی را رصد می کردند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از کارهای مهم ابوریحان در سال ۳۸۷ هجری قمری این بود که با همکاری ابوالوفای بوزجانی در شهر بغداد و بیروبی در شهر خوارزم، ماه گرفتگی را رصد کردند و از این طریق طول جغرافیایی این دو شهر را محاسبه کردند و این یکی از تحقیقات شاخص این دانشمند ایرانی به حساب می آید. علاوه بر آن وی موفق شد تا شعاع کره زمین را به روش های مثلثاتی اندازه گیری نماید که این کار تایید یافته های منجمان دوران مامون عباسی بوده است.
ابزارسازی نجومی
مجیدی، ابزارسازی را از دیگر فعالیتهای علمی بیرونی نام برد و اظهار نمود: ابوریحان حلقه شاهی و حلقه ۱۵ زراع را که همچون ابزارهای رصد است، ساخته است.
به قول وی ابزارها برای اندازه گیری عرض و طول جغرافیایی کاربرد دارند.
داوری علمی
مجیدی ضمن اشاره به جایگاه علمی ابوریحان بیرونی، تصریح کرد: در نجوم و ریاضیات قضیه ای است که امروزه به آن قضیه "سینون ها" می گویند و در آن زمان "شکل مقنی" گفته می شد. از جانب ۴ نفر "ابونصر عراقی"، "ابوالوفای بوزجانی"، "خجندی" و "ابوالحسن کوشیار" ادعا شد که شکل مقنی را یافته اند و برای اثبات آن از ابوریحان بیرونی خواسته می شود در این حوزه قضاوت کند.
وی افزود: شکل مقنی یک روش محاسباتی ساده در نجوم کروی بوده است. تا پیش از این قضیه منجمان از روش های یونان باستان به نام قضیه "ملانئوس" که یک روش بسیار دشوار بوده است، استفاده می کردند.
مجیدی تصریح کرد: از ابوریحان خواسته می شود که داوری کند که چه کسی این قضیه مقنی را برای نخستین بار یافته است که در نهایت ابوریحان نتیجه گیری می کند که "ابونصر عراقی" این قضیه را برای نخستین بار عرضه کرده است.
وی افزود: جالب است که خود ابوریحان بیرونی یک اثبات ریاضی بر روی این قضیه عرضه کرده است.
خرافاتی که به ابوریحان نسبت داده شد
وی در مورد نسبت دادن خرافات به بیرونی، اضافه کرد: بسیاری ادعا کردند که منجمان بخصوص ابوریحان بیرونی به اختربینی و طالع بینی و اثرات ستارگان و سیارات بر انسان ها باور داشته اند. معمولاً چنین ادعاهایی بدون مطالعه عرضه می شود.
مجیدی تصریح کرد: فعالیتهای علمی ابوریحان بیرونی مبتنی بر آزمایش بوده و هیچگاه نمی تواند صحیح باشد که وی به طالع بینی باور داشته است، چون که شاهدیم بیرونی در کتاب های آثارالباقیه و التفهیم از کسانی که به طالع بینی باور دارند با واژه "صاحب نیرنگ ها" یاد می کند.
وی افزود: کتاب التفهیم بیرونی شامل ۵ بخش است که در بخش اول آن به ریاضیات، بخش دوم به هندسه، بخش سوم آن به حوزه نجوم، فصل چهارم رساله کاملی در رابطه با اسطورلاب و فصل پنجم آن به احکام نجوم اختصاص یافته است.
این محقق نجومی با طرح این سوال که ابوریحان بیرونی که در همه موارد به شدت با خرافه و طالع بینی برخورد می کرده است، چگونه بخشی از کتاب خویش را به احکام نجوم مختص کرده است، توضیح داد: این کتاب به صورت نادری، دارای دو مقدمه است. در مقدمه اول توضیح داده است که این کتاب به درخواست بانویی به نام "ریحانه دختر حسین (حسن) خوارزمی" تدوین شده و توضیح می دهد که چرا علم نجوم یک علم جذاب است.
وی افزود: بیرونی برای آنکه بخش احکام نجوم را به رشته تحریر درآورد، مقدمه دومی را به کتاب اضافه می کند و در آن توضیح می دهد که همه به علم نجوم علاقه دارند و باآنکه اغلب مردم هم اعتقاد دارند که احکام نجوم برگرفته از ریاضیات است، اما تحت تأثیر طالع بینی و شبه علم هم بوده اند.
مجیدی اضافه کرد: بیرونی در ادامه این مقدمه آورده است که "اما من بر آن اقلیت مردم هستم". وی در این مقدمه اعلام نموده که جزو اقلیتی از مردم است که به طالع بینی باور ندارد و بلافاصله توضیح می دهد که فصل پنجم این کتاب به خواسته آن بانو نوشته شده است.
وی افزود: منجمان و رصدگرانی که در دربار کار می کردند، برای آنکه هزینه تالیف کتاب ها و سفرها و فعالیتهای علمی خویش را تأمین می کردند، نیاز داشتند که مطابق مدل فکری پادشاهان کار کنند و ابوریحان در دوره ای کار می کرده است که نجوم شرق ایران به شدت تحت تأثیر باورهای شبه علمی بوده و ناگزیر بوده که در زمان هایی بر مبنای خواسته حاکمان تالیفاتی داشته باشد.
منبع: elmend.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب